Hegazti-gripea

IABP eta IAAP birusen arteko bereizketa horren oinarrian laborategian egindako proben emaitzak daude, eta eskortako hegaztiei zein beste hegazti batzuei bakarrik aplika dakieke, ez hegazti-gripea paira dezaketen beste espezie batzuei (hala nola gizakiak).

Etxeko hegaztiak eta hegazti basatiak.

Batzuetan, hegazti-influenzako birusak eragindako infekzioak hauteman dira ugaztun-espezie askotan. Espezie horietako batzuk katuak, txakurrak, txerriak, zaldiak, astoak, bisoiak eta gatibu dauden ugaztun basati eta basatiak dira.

A influenzako birus batzuk txerrien (txerri influenzako birusak), zaldien (zaldien influenzako birusak), gizakien (giza influenzako A motako birusak) eta txakurren (txakurren influenzako birusak) artean zirkulatzeko egokitu dira. Birus horien arbasoak hegaztietan sortu zirela uste da, bai iragan urrunean, bai oraintsuagoko garaietan.

Bai, hegazti-gripea OIEko Animalia Lurtarrentzako Osasun Kodean jasota dago, eta nahitaez jakinarazi behar da.

Animalia Lurtarrentzako Osasun Kodean ezarritako eran, etxeko hegaztietan zein hegazti basatietan hauteman diren oso patogenoa den hegazti-gripearen (IAAP) kasu guztiak OIEri jakinarazi behar dizkiote herrialdeko erakunde eskudunek (Albaitaritza Zerbitzuak).

Horrez gain, H5 eta H7 azpimotetako patogenotasun eskaseko hegazti-gripearen birusak (IABP) ere nahitaez jakinarazi behar zaizkio OIEri; izan ere, gaixotasun larririk eragiten ez badute ere, oso azkar muta dezakete eta oso patogenoa den birus bihurtu edo beste espezie batzuk kutsatu.

Hegazti-gripeak arriskuan jartzen du osasun publikoa:  ZOONOSI bat da eta, ondorioz, gizakiei eragin diezaieke.

Gaixotasun hori ez dugu nahastu behar gizakien urte-sasoiko gripearekin; gaixotasun hori oso ohikoa da gizakiengan (H1 eta H3 azpimotetako gizaki-birusek eragin ohi dute). Hegazti-gripea gizakiei kutsa dakieke kontaktu estua dagoenean kutsatutako hegaztiekin edo ingurunea oso kutsatuta dagoenean. Gizakiak kutsatzeko arriskuaren eraginez, hegazti-gripea izan dezaketen eskortako hegaztiekin lan egiten duten edo kontaktu estua duten pertsonek babes-jantzi egokiak eramatea gomendatzen da, maskarak, babes-betaurrekoak, eskularruak eta botak barne.

H5N1 forma asiarrak kezkatu egin ditu zientzialariak eta oraindik ere hurbiletik jarraitzen dute; izan ere, pandemia bat eragiteko arriskua izan lezake, mutazio baten eraginez gizaki batetik bestera igarotzeko gaitasuna lortuko balu. Hong Kongen diagnostikatu zen lehen aldiz, 1997an; aurrerago, 2003an eta 2004an, berriro agertu zen, eta Europara eta Afrikara hedatu. 800 kasu berretsi ziren eta 400 pertsonaren heriotza eragin zuen; horrez gain, birus horren eraginez, eskortako ehunka miloi hegazti suntsitu behar izan ziren.

Kutsatutako pertsonek, askotan, konjuntibitisa edo arnasbideetako gaixotasun arinak izaten dituzte; hala ere, birus batzuek gaixotasun larriak eragin ditzakete. Esaterako, asiar jatorriko IAAP H5N1 birusek infekzio urriak eragin dituzte, baina gaixotu dituzten pertsonak hiltzeko gaitasun handia dute (laborategietan 850 kasu berretsi dira 1997tik); LPAI H7N9 birusek 600 gaixotasun larri baino gehiago eragin dituzte gizakietan, Txinan, 2013tik hona.

Banaketa geografikoa egin daiteke, patogenotasunaren arabera:

• IABP: endemikoa da Ekialde Hurbilean eta Asiako hego-ekialdean basoko hegaztietan eta etxeko hegaztietan. Etxeko hegaztien populazioak H9N2 anduiekin infektatuta daude.
• IAAP: mundu osoan hedatua, batez ere Ipar Amerikan, Asian, Europan eta Mendebaldeko Afrikan.

IAAPren asiar jatorriko H5N1 birusaren agerraldia 2003an sortu zen, Asia hego-ekialdeko eskortako hegaztietan. 2003tik 2007ra, Asiako beste eskualde batzuetako etxeko hegaztietara eta hegazti basatietara hedatu zen, baita Europako, Ozeano Bareko, Ekialde Ertaineko eta Afrikako beste toki batzuetara ere. Herrialde batzuetan, etxeko eskortako hegaztietan birusa desagerraraztea lortu dute; hala ere, epidemia hori behin eta berriz agertzen da eta ez da espero mundu mailan epe laburrean desagertzea.

Gaur egun, hegazti-gripearen agerraldiak mundu mailako osasun publikoko arazo bat dira, herrialde desberdinetan hainbat andui aurki daitezkeelako (H5N1, H5N2, H5N6, H5N8, H7N8, H7N9, etab.) Egoera horren aurrean, OIEk gardentasuna hobetzeko eta munduko egoera zoosanitarioa ulertzeko helburuek lehentasuna izaten jarraitzen dute, baliagarriak baitira osasun publikoa babesteko eta animalien zein animalia-jatorriko produktuen merkataritza segurua dela bermatzeko.

IAren epidemiologia konplexua da, eta hainbat faktoreren arabera hedatzen da:

• Globalizazioa eta nazioarteko merkataritza
• Ekoizpen- edo nekazaritza-jarduerak: erraz etxaldeen artean, bizirik dauden etxeko hegaztien mugimenduagatik, pertsonen mugimenduagatik (bereziki, zapatak edo bestelako jantziak kutsatuta daudenean), ibilgailu, ekipo, pentsu eta kaiola kutsatuen mugimenduagatik.
• Merkaturatze-praktikak: adibidez, hegazti bizien merkatuak
• Basa-hegaztiak eta haien migrazio-bideak, etxeko hegaztiekin kontaktuan egon daitezkeenak eta, normalean, arnasbideetako edo hesteetako birusak izan ditzaketenak, baina, oro har, ez dira gaixotzen.

Honako hauek dira transmisio-bideak:

• Zuzena: hegazti-gripearen birus guztiak hegaztien artean transmiti daitezke infektatutako hegaztien jariakin eta iraizpenekin (bereziki gorozkiak, sudurreko isuriak eta listua) zuzeneko kontaktua izan ondoren.
• Zeharkakoa:
  • Infektatutako hegazti horien jariakinek kutsatutako elikagai eta uraren bidez. Jariakin eta iraizpenek kutsatutako fomiteen bidez, honako hauek barne: kutsatutako lokalak, ekipamenduak eta arropa (oso patogenoak diren birusek luze iraun dezakete ingurumenean, batez ere tenperatura baxuan).

Abeltegien artean erraz hedatzen da, honako arrazoi hauengatik:

• etxeko hegazti bizien mugimendua
• pertsonen mugimendua (bereziki zapatak edo beste arropa batzuk kutsatuta daudenean)
• kutsatutako ibilgailuen, ekipamenduen eta kaiolen mugimendua

Honako hauek dira hedapen horretan aintzat hartu beharreko beste faktore batzuk: merkaturatze-jarduerak (hegazti bizien merkatuak), nekazaritza-jarduerak (ustiaketa-sistemak), eskortako hegaztiekin kontaktua izaten duten hegazti basati migratzaileetan birusaren presentzia. Hegazti horiek birusa izan dezakete arnasbideetan edo hesteetan, nahiz eta gehienetan ez diren gaixotzen.

Inkubazio-aldia 3-5 egunekoa da. Sintomak aldatu egiten dira birusaren anduiaren eta erasandako espeziearen arabera. Arnas traktuari eta beste organo eta ehun batzuei eragiten die, eta barneko odoljario masiboa eragin dezake. Honako seinale kliniko hauek ager daitezke:

Patogenotasun eskaseko hegazti-gripearen birusek, oro har, honako hauek eragiten dituzte: sintomarik gabeko infekzioak, arnas aparatuko gaixotasun arinak, arrautza gutxiago ekoiztea edo beste ugalketa-sintoma batzuk.

Oso patogenoa den hegazti-gripearen birusak oso birulentoak dira, eta sintoma klinikoak askotarikoak izan daitezke, nahiz eta, batik bat, oilaskoetan, indioilarretan eta beste hegazti galinazeo batzuetan sortzen da:

• Hegazti-kopuru handien bat-bateko heriotza: normalean, txita gehienak hil egiten dira.
• Sintoma sistemikoak eta, batzuetan, arnas-aparatuko sintomak: sinusitisa eta malko-jarioa, eztula eta doministikua.
• Anorexia eta depresioa
• Elikagaien eta uraren kontsumoa murriztea eta lumak tentetuta izatea
• Horrek arrautzen ekoizpena murriztea dakar, baita arrautzen pigmentazioa galtzea eta arrautza deformatuak edo azalik gabekoak ekoiztea ere.
• Honako hauek ere antzeman daitezke:
  • edema buruan, zianosia eta gandorraren eta kokotsaren hantura
  • sudurreko eta ahoko odol-iraizpenak
  • ekimosia hanketan
  • gaixotasun neurologikoak: koordinazio eza eta dardara barne

Sintoma klinikoak minimoak dira oso patogenoa den hegazti-gripearen birus gehienek infektatutako ahate eta antzaretan.

Hegazti-gripea subklinikoa izaten da maiz hegazti basatietan, baina gaur egun zirkulatzen ari diren asiar jatorriko H5N1 birus batzuek gaixotasunak eta heriotza eragin ditzakete. Gatibotasun-egoeran dauden hegazti basati batzuk, birus horrek kutsatutakoak, bat-batean hil dira ordu gutxi batzuetan, ageriko sintoma klinikorik gabe. Beste kasu batzuetan, berriz, honako hauek antzeman ziren: anorexia, muturreko lozorroa, beherako berde iluna, arnas aparatuko gaixotasunak, sintoma neurologikoak, eta, ondoren, heriotza, 1-2 egunetan.

Hegazti-gripearen susmoak sintoma klinikoen behaketan oinarritu daitezke, baina diagnostikoa laborategiko proben bidez baieztatu behar da, birusaren isolamendua barne. Birusa laginen bidez eskura daiteke:

• Hegazti bizietan: exudatu orofaringeoak, trakealak eta kloakalak. Gorozkien ordez, beste lagin batzuk har daitezke hegazti txikietan, baldin eta lagin kloakalak ez badira praktikoak (adibidez, ezin badira bildu hegaztiari kalterik egin gabe).
• Hegazti hiletan: exudatu orofaringeoak, trakealak eta kloakalak (edo hesteetako edukia), eta organoen laginak (trakea, birikak, aire-zakuak, hesteak, barea, giltzurruna, garuna, gibela eta bihotza).
• Enbrioia duten arrautzetan hemaglutinazioak birusa dagoela adierazten du.

Birus horren identitatea agar geleko immunodifusio-proben (AGID ) bidez edo ELISA probaren bidez egiazta daiteke.

• • Patogenotasun eskaseko hegazti-gripearen birusak eta oso patogenoa den hegazti-gripearenak bereizteko, birulentzia-probak erabiltzen dira hegazti sentikorretan, proba genetikoekin batera. Horiek hemaglutininaren patroi bereizgarriak identifikatzeko aukera ematen dute. Hegazti-gripearen birusen karakterizazio hori, oldarkortasunaren araberakoa, eskortako hegaztien eta beste txorien ezaugarri espezifikoa da, eta ez, nahitaez, birus horiek izan ditzaketen beste espezie batzuena, gizakiak barne.

Proba serologikoak honako hauek hartzen ditu bere baitan: agar geleko immunodifusio-proba, hemaglutinazioa, hemaglutinazioaren inhibizioa eta ELISA proba, eta proba osagarri gisa erabil daitezke. Nahiz eta hegazti galinazeo gehienak eta birusa izan dezaketen beste hegazti batzuk hil egiten diren antigorputzak garatu aurretik, serologia baliagarria izan daiteke zaintzarako eta infekziorik ez dagoela frogatzeko.

Honela murritz daiteke infekzio-arriskua:

• Higiene- eta biosegurtasun-neurri zorrotzak beteta, birusa fomiteetan transmititzea saihesteko.
• Txiten multzo mota bat dena barruan/dena kanpoan sistemaren bidez maneiatuta
• Hegazti basatiekiko edo horien ur-iturriekiko kontaktua prebenituta
• Ez dira haztegira itzuli behar hegazti bizien merkatuetatik edo hiltegitik datozen eskortako hegaztiak.

• • Agerraldi bat dagoenean, susmoa izanez gero, albaitaritza-zerbitzu ofizialei jakinarazi beharko zaie premiaz: H5 eta H7 azpimota guztiak jakinarazi beharko dira eskortako hegaztietan detektatzen direnean, mutazio bidez oso patogeno bihurtzeko arriskua baitago. Oro har, sakrifizio sanitarioko politika bat aplikatuko da infektatutako ustiategian edo infektatutako establezimenduen inguruan, erradio txiki batean, gaixotasuna kontrolatzeko eta desagerrarazteko. Halaber, zaintza aktiboa aplikatuko da, eta honako neurri hauek hartuko dira:
    • Azkar suntsitzea infektatutako eta esposizioan dauden animalia guztiak (OIEren animalien ongizateari buruzko arauen arabera) eta errausketaren bidez ezabatzea gorpuak eta animalia-produktu guztiak, aintzat hartuta biosegurtasun-neurri zorrotzak.
    • Koarentena eta zaintza, hegaztien eta kutsatuta egon daitezkeen ibilgailuen eta langileen mugimenduak zorrozki kontrolatuz.
    • Infektatutako establezimenduak sakon garbitzea eta desinfektatzea; intsektuak eta arratoiak kentzea.
    • Egoki tratatzea simaurra eta elikagaia.
    • Gutxienez 21 egun itxarotea birpopulatu aurretik.

Debekatuta dago tratamendua, eta txertoa kontrol prebentiboko neurritzat edo agerraldi batean laguntzeko neurritzat har daiteke, EBri nahitaez jakinarazi beharreko gaixotasuna baita. Sakrifizio sanitarioko politikak aplikatu ezin direnean (gaixotasuna endemikoa izateagatik eta, ondorioz, oso presente egoteagatik nahiz infekzioa animalietan hautematea zailegia izateagatik) jar daiteke txertoa. Txertoak, berez, ezin du birusa ezabatu, eta tokiko egoerara egokitutako kontrol integratuko programa baten parte izateko garatu da.

Agerraldietan, ahal dela, txakurrek eta katuek espazio itxietan egon behar dute.

Hegazti basatiak ostalari eta gordailu naturalak dira hegazti-gripearen birus mota guztietarako, bereziki uretako hegaztiak, kaioak eta hondartzako hegaztiak; hortaz, funtzio garrantzitsua betetzen dute hegazti-gripearen bilakaeran, mantentze-lanetan eta hedapenean, eskortako hegaztiekiko kontaktu zuzenaren bidez. Badirudi horixe dela transmisio-faktorerik posibleena; beraz, funtsezkoa da hegazti basatien eta eskortako hegaztien arteko kontaktua mugatzea, konfinamenduaren eta beste biosegurtasun-neurri batzuen bidez. Hori funtsezkoa izan daiteke oso patogenoak diren forma bihurtzeko arriskua murrizteko, eta gizakien esposizioa eta infekzioa saihesteko, baita gizakia infektatu eta gizakien artean erraz transmititu daitezkeen birusak (pandemikoak izan daitezkeenak) sortuko lituzketen giza birusen osagaiekiko birkonbinazioa saihesteko ere.

• Elikagaien kaltegabetasunerako gomendioei dagokienez, eta zuhurtzia- eta erregulazio-neurri gisa, hegazti-gripearen agerraldi bati aurre egiteko hil diren hegaztiak ez dira sartu behar gizakien edo animalien elikadura-katean, nahiz eta ez dagoen zantzurik iradokitzen duenik eskortako hegaztiak edo giza kontsumorako egokiak diren arrautzak kontsumitzeak gizakiei hegazti-gripearen birusa transmititu diezaiekeenik.